سببیت محضسببیت محض، سببیت قیام اماره در حدوث مصلحت و جعل حکم واقعی طبق آن است. ۱ - تعریفسببیت محض یا سببیت کامل، که به اشاعره نسبت داده می‌شود مقابل سببیت سلوکی است و به این معنا است که قیام اماره سبب ایجاد مصلحت در مؤدای اماره می‌گردد، به گونه‌ای که به دنبال آن و طبق آن، حکم واقعی جعل می‌شود. لازمه این نوع سببیت، تصویب است. به بیان دیگر، اشاعره می‌گویند: خداوند در لوح محفوظ هیچ حکمی ندارد و جعل حکم از سوی او، تابع فتاوا و آرای مجتهدان است. ۲ - نکتهسببیتی نیز منسوب به معتزله است که طبق آن، اماره سبب ایجاد مصلحتی در مؤدای خود شده و موجب تغییر حکم واقعی می‌گردد، به گونه‌ای که وظیفه فعلی مکلفان عمل به تکالیفی است که اماره بر آنها اقامه شده و مؤدای اماره می‌باشد، اما احکامی که اماره بر آنها اقامه نشده، فقط در مرحله شانیت و اقتضا باقی می‌ماند. طبق این نظریه، احکام واقعی در لوح محفوظ وجود دارد؛ اما حکم واقعی فعلی، تابع آرای مجتهدان است و با تبدیل رای آنها، دگرگون می‌شود. این نظریه هر چند سببیت محض نیست، اما در نهایت به آن بر می‌گردد. [۱]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۳، ص۷۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص ۴۸۶، برگرفته از مقاله «سببیت محض». |